Heb jij ook zo’n ‘health app’ op je telefoon of zelfs smartwatch die je stimuleert om meer stappen te zetten? Stilzitten is de nieuwe welvaartsziekte voor mensen. Maar hoe zit het bij paarden?
Wist je dat de keuze hoe je je paard huisvest, bepaalt hoe gezond je paard kan zijn? Paarden zijn gemaakt om te bewegen. En deze beweging gaat verder dan enkele uren weidegang en een uurtje rijden per dag. Bewegen is namelijk meer dan niet stilstaan. Beweging is nodig voor heel veel belangrijke processen in het lichaam. In deze blog leg ik je uit waarom het lichaam die beweging zo hard nodig heeft om vitaal en gezond te blijven.
De beweging van paarden in de natuur
Het natuurlijke paard is bijna de hele dag in beweging. De dynamiek van de kudde, de zoektocht naar voedsel, het grazen en spelen dragen hier allemaal aan bij. Maar een klein deel van de dag staat of ligt een paard te rusten of te slapen, relatief korte rustmomenten in een veilige kudde.
Als prooidier kun je het je namelijk niet permitteren om acht uur ‘plat’ te gaan. Paarden hebben daarom ook geen vergelijkbaar slaap- en waakritme zoals de mens. Wel kennen ze een dag- en nachtritme, en zijn ze overdag actiever dan ’s nachts, maar het bewegen, grazen en rusten gaat gedurende de nacht gewoon door. Deze beweging is essentieel voor het behoud van een gezond lichaam.
“Wist je dat de meeste paarden door reguliere huisvesting veel minder bewegen dan het lichaam verlangt en vanuit hun evolutie gewend is!”
Beweging voor de spijsvertering
De spijsvertering kan niet zonder beweging. De darmen hangen in een soort ‘grote hangmat’ onder het paard, gevuld met kilo’s aan ruwvoer en vocht. Dit ruwvoer vindt zijn weg door een enorm lang spijsverteringskanaal. De dunne en dikke darm samen hebben een lengte van ±30 meter en liggen opgevouwen in de buik.
Voor een gezonde darmwerking is het nodig om continu in beweging te zijn. De schommeling van de buik en de spieractiviteit van de buikspieren helpen mee de voeding in de darm te verplaatsen. Niet voor niets zie je in de herfst, bij de overgang van weide naar stal, een toename aan koliek.
Bewegen voor de stofwisseling
Bewegen is iets mechanisch en fysieks, en dat maakt het zo lastig om in te zien dat de stofwisseling dit zo hard nodig heeft. Dat je paard meer energie verbruikt tijdens de training lijkt logisch, omdat hij dan zijn spieren actiever gebruikt. En hoewel in de spieren een heel groot deel van de stofwisseling plaatsvindt, is dit bij lange na niet de enige plek. Dit gebeurt namelijk in elke cel, dus ook in organen.
We hebben het vaak over stofwisselingsproblemen, maar wat houdt ‘de stofwisseling’ eigenlijk in?
Simpel gezegd gaat het over chemische processen die in de cel plaatsvinden om energie te maken en om stoffen te maken die het lichaam gebruikt voor onderhoud. Het gaat over het opbouwen van bijvoorbeeld eiwitten en het afbreken van stoffen om energie te maken.
Hoewel het lichaam efficiënt met stoffen omgaat, worden er bij bepaalde processen restproducten geproduceerd die het lichaam weer kwijt moet. Deze moeten worden uitgescheiden, bijvoorbeeld CO₂.
Kortweg gaat het over het kunnen uitwisselen van stoffen in en uit de cellen en het maken van energie en andere stoffen.
Hoe gaat dat in de cellen?
Zie het even voor je: stofje A moet iets met stofje B doen om stofje C te maken. Deze stoffen A en B zijn samen in de cel aanwezig. Of stofje B moet door stofje A worden opgehaald, omdat het tegen de celwand aan ligt en naar binnen moet.
De cel is een soort waterballon met daarin de verschillende stoffen als zwevende balletjes. Als die ballon stil blijft liggen, bewegen de balletjes ook amper. Ze zullen uit zichzelf niet snel dichter bij elkaar komen en er kan dus geen stofje C gemaakt worden.
Zou je het ballonnetje nu laten rollen of wiegen, dan is de kans dat die stoffen bij elkaar komen en dus stofje C kunnen gaan vormen veel groter.
Daarom is het lichaam zo gebaat bij beweging, niet alleen omdat de spieren dan meer verbruiken en je de energiebehoefte vergroot, maar ook omdat je de cellen helpt met het maken of opnemen van nuttige stoffen.
Bewegen is energie
Als je paard meer en intensiever gaat bewegen, worden de ademhaling en hartfrequentie hierop afgestemd. Ook bloedvaten in de weefsels gaan weer openstaan om vers bloed gemakkelijker te laten stromen. Dit betekent een betere doorbloeding en dus ook meer zuurstof in de cellen, en dat is nodig voor het maken van energie.
Energie wordt in de cellen gemaakt door de mitochondriën, de energiefabriekjes van de cellen. Brandstof gaat erin en onder invloed van zuurstof en een aantal andere stoffen wordt er heel veel energie van gemaakt.
Onder andere het type brandstof en de hoeveelheid zuurstof waar je paard de beschikking over heeft, bepalen hoeveel energie je paard kan maken.
Energie gebruikt je paard niet alleen om de spieren te bewegen, maar bijvoorbeeld ook voor de ontgifting en voor het immuunsysteem. Alle cellen hebben energie nodig om de dagelijkse basistaken uit te voeren.
Een paard dat bijna niet beweegt, heeft weinig zuurstoftoevoer in de cellen en maakt dus ook weinig energie. Dit heeft direct gevolgen voor die basistaken en daarmee grote gevolgen voor de gezondheid van het lichaam op de langere termijn.
Brandstof!
Vetten geven het hoogste rendement en leveren de meeste energie. Suiker kan schone energie leveren, maar ook vervuilende energie.
Als een paard over minder zuurstof kan beschikken, schakelt het lichaam over op het maken van vervuilende energie met een laag rendement. Het is een noodmaatregel om te kunnen overleven, maar ideaal is anders.
Het liefst heb je natuurlijk dat je paard vetten uit de vertering van ruwvoer gebruikt, of zelfs opgeslagen vet, als je paard wat te royaal is. Maar wist je dat suiker altijd voorgaat? Als je paard te veel suiker binnenkrijgt, wordt zelfs de vetverbranding uitgeschakeld. Dit komt omdat een te hoge bloedsuikerspiegel erg schadelijk is voor het lichaam, daarom heeft het altijd voorrang.
Bewegen voor de hoeven
Naast dat beweging voor de spijsvertering en de stofwisseling belangrijk is, kennen ook de hoeven het belang van beweging. De hoeven zijn het ‘uiterste’ puntje van het paardenlichaam en de zwaartekracht zorgt voor een hoge belasting van de hoef, zowel in fysiek te dragen gewicht als inwendige bloeddruk en lymfevocht.
Een paard heeft in de benen geen spieren en mist hiermee een actieve pompfunctie om bloed en lymfevocht vanuit de hoef terug naar boven af te voeren. Een belangrijke functie van de hoef is dan ook de pompfunctie. Bij elke stap zet de hoef uit en tijdens het zweefmoment vormt de hoef weer terug: het ‘hoefmechanisme’.
Hoe meer een paard beweegt, hoe vitaler de hoef en andere structuren in het been en lichaam kunnen zijn.
Overgewicht aanpakken
Bijna alle paarden bewegen te weinig. Dit, samen met suikerrijke voeding, is de grootste veroorzaker van overgewicht en een falende gezondheid bij paarden.
Is je paard ongemerkt ineens te zwaar geworden? Als eerste wordt dan vaak aan het dieet gedacht, en dat is heel begrijpelijk. De inname van de hoeveelheid suikers moet omlaag. Dus bekijk het rantsoen eens goed of vraag advies. Een ruwvoeranalyse is dan echt onmisbaar. En vergeet daarbij ook het weidebeheer en de weidegang niet.
Daarnaast is er natuurlijk ook veel meer beweging nodig! Meer bewegen betekent niet alleen meer of intensiever rijden. Want met dagelijks een uur rijden red je het vaak niet. De gemiddelde ruiter met een te dik paard geeft zijn paard lichte arbeid of een vorm van beweging die nog onder de noemer ‘onderhoud’ valt.
De beperkte dagelijkse beweging die je paard in een gemiddelde stalling heeft, compenseer je helaas niet door ineens een uur zeer intensief te gaan rijden. Dat werkt zelfs averechts en vergroot de kans op blessures.
Als je je paard meer wilt laten bewegen om zo overgewicht en gezondheidsproblemen te voorkomen of aan te pakken, zul je, naast de dagelijkse training, iets met de huisvesting moeten doen.
Tenzij je dagelijks uren extra met je paard kunt gaan wandelen, verdeeld over de dag. Paarden in de natuur lopen gemiddeld zo’n 20 km per dag, en met een gemiddelde wandelsnelheid van de mens is dat al snel een aantal uur non-stop lopen.
Beter kun je zorgen dat de huisvesting dit voor je faciliteert: een omgeving die je paard stimuleert om meer te bewegen. Met kleine aanpassingen kun je al een groot verschil maken. Elke aanpassing is een stap in de goede richting.
Wil je je paard meer prikkelen om te gaan bewegen? Lees dan ook deze blog van Marlous van Ukkies Paddock Paradise. Ze is naast huisvestingsexpert sinds afgelopen jaar ook hoefspecialist. Ze neemt je in haar blog mee in een stukje hoefgezondheid en hoe je je paard meer kunt uitdagen in zijn leefomgeving. Ook al heb je geen mogelijkheid om grote aanpassingen te doen, bekijk creatief wat er wél mogelijk is.
